In een eerder blog heb ik ontkenning voor veranderaars een zo mogelijk nog grotere uitdaging genoemd dan weerstand. Daarmee was mijn fascinatie voor dit verschijnsel nog niet ten einde.
Voor het blog van deze maand ben ik op zoek gegaan naar verschijningsvormen die ontkenning kan aannemen bij mensen op wie deze veranderingen gericht zijn. Ik heb er zeven gevonden.
Ze weten het niet
Een verandering kan nog niet bij mensen binnen zijn gekomen omdat ze er simpelweg nog niet aan zijn blootgesteld. Er is naar hen nog niet over gecommuniceerd, ze hebben de startbijeenkomst gemist, de mail nog niet gelezen of waren met hun gedachten elders toen de veranderaar erover begon.
Het raakt ze niet
Waarom zouden mensen openstaan voor een verandering als er in hun belevingswereld geen aanleiding is om de huidige situatie te verlaten? Als ze plezier hebben in hun werk, als klanten, collega’s en bazen tevreden zijn en als er nooit signalen zijn geweest van fricties of schuivende panelen? Dan is de huidige situatie voor hen goed zoals hij is en is de verandering alleen een aanleiding om de schouders op te halen (‘ik zie het probleem niet’).
In eerdere veranderervaringen kunnen mensen hebben ervaren dat het aankondigen van een verandering geenszins betekent dat hij ook zal worden doorgezet. Ook dat kan een reden zijn de verandering weg te wuiven (‘dat zal zo’n vaart niet lopen’).
Het is nog ver weg
Een verandering kan bekend zijn en zelfs een snaar raken, maar toch nog niet binnenkomen. Bijvoorbeeld omdat het nog even zal duren voordat het zover is, omdat onduidelijk blijft waar het heen gaat, of omdat er langere tijd geen progressie wordt gemaakt. Ontkenning heeft dan de vorm van afwachten: (‘ik zal wel zien wat er gebeurt’).
Het gaat niet over hen
Mensen kunnen erkennen dat een verandering wenselijk is, maar bestrijden dat zíj degene zijn die zouden moeten veranderen om hem te realiseren (‘je moet niet bij mij zijn’).
Het is toch niet te veranderen
Ontkenning kan ook de vorm hebben van berusten. Dan leggen mensen zich neer bij een situatie die hen belemmert, maar waarvan ze niet beseffen dat het ook anders kan of dat ze de situatie zelf kunnen beïnvloeden (‘het is nu eenmaal zoals het is’).
Het is te ingrijpend om al door te dringen
Een volgende categorie is de ontkenning die optreedt als iemand voor hem zeer ingrijpend nieuws krijgt dat te groot is om in één keer door te dringen. Ontkenning is dan een onderdeel van het proces om de verandering emotioneel te verwerken.
Ze ‘willen’ het niet weten
Mensen kunnen zich in een problematische situatie bevinden waar ze toch geen actie op ondernemen, omdat ze het niet aankunnen om haar onder ogen te zien, laat staan om haar te veranderen. Dat kunnen we verdringen noemen als de situatie voor henzelf pijnlijk of onaangenaam is, en wegkijken als hij derden schade berokkent.
Tenslotte
We zien hoe gevarieerd deze reactie op verandering (in elk geval in mijn model) is. De ene ontkenning is de andere niet. Je kunt je benaderingswijze van ontkenning dus pas goed bepalen als je deze diepere laag ook meeneemt. Toch is er wel iets algemeens over te zeggen. Al deze verschijningsvormen hebben met elkaar gemeen dat mensen (in een verandering ‘van A naar B’) zich mentaal in A bevinden en B buiten blijft. Het mensen stimuleren om de situatie in A onder ogen te zien, zal bij veel verschijningsvormen van ontkenning deel uitmaken van het antwoord op de vraag wat wijsheid is.
De opsomming hierboven lokt maar al te makkelijk een negatief oordeel uit over mensen in ontkenning die de stap naar verandering maar niet zetten. Dit oordeel is niet alleen niet behulpzaam om hun ontkenning tegemoet te treden, het is ook een verkeerde manier van kijken. Dat heeft alles te maken met het woordje ‘het’ dat in elk van de kopjes hierboven staat, en dat verwijst naar de verandering zoals de veranderaar die ziet. Ontkenning zegt dus net zoveel over degene die erin zit als over de veranderaar die hem eruit wil krijgen. Het is ook een benaderingswijze van ontkenning als de veranderaar ervoor kiest om het streven de ander te stimuleren ‘van A naar ‘B’ te gaan, los te laten.
Door ontkenning te veroordelen zouden we de waarde ervan voor degene die erin zit zomaar over het hoofd kunnen zien. Veranderen kost (veel) energie. Ontkenning heeft als waarde dat het de gevoelde veranderdruk kan doseren. Het is bijzonder dat dit mechanisme blijkbaar ook onbewust aan het werk is, alsof in ieder van ons een portier aan de deur zit die bewaakt wat er wel en niet mag binnenkomen. De veranderaar die deze deur wil passeren, moet goed beslagen ten ijs komen.
Annemarie Mars, oktober 2014
Voor de liefhebber
Leer deel 3 – en in het bijzonder hoofdstuk 15 van De functie van frictie, over het herkennen van en omgaan met ontkenning.
Fotocredits: “Struisvogel-RX10-07298.jpg by Eljee- is licensed under CC BY 2.0
