De term organisch veranderen is in veel organisaties regelmatig te horen. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de grilligheid en complexiteit die eigen is aan verandering.
Het lastige is alleen dat de term ook een rijke bron is van babylonische spraakverwarring, die de complexiteit van verandering alleen nog maar groter maakt.
En dus heb ik me afgevraagd hoe we die spraakverwarring kunnen vermijden.
Ik heb eerst in de Van Dale gekeken. Daar is het woord organisch wel een lemma, maar wat daarachter staat gaat alleen maar over organen en niet over verandering. Dat hielp dus niet.
Vervolgens heb ik meerdere veranderaars gevraagd wat het volgens hen is. De meerderheid gaf aan organisch veranderen te zien als een manier van bewegen waarbij de verandering gaandeweg vorm krijgt.
Organisch veranderen als een ontdekkingsreis.
Maar vervolgens bleek dat de spraakverwarring daarmee nog niet ten einde was. Er zijn namelijk twee manieren waarop je een ontdekkingsreis kunt maken en het maakt nogal uit welke je bedoelt.
Ongepland veranderen
In deze manier van bewegen laten de ‘reizigers’ zich meevoeren door wat zich aandient. Ze bewegen ongestuurd en ongepland, voortgedreven door (natuur)krachten buiten henzelf. Ze zeggen achteraf dat de verandering hen is overkomen, dat ze erin zijn gerold. Dat de verandering zich gaandeweg aan hen heeft gemanifesteerd.
Het staat ieder vrij om dit organisch te noemen, want het is een mogelijke manier van bewegen.
Maar als het woord in deze betekenis wordt gebruikt door mensen die een rol als veranderaar hebben ingenomen, ben ik op mijn hoede. Want deze mensen hebben gekozen voor een rol aan het stuur. En tegelijkertijd impliceren ze met hun taal dat ze dat stuur niet gebruiken.
Dat wordt oneigenlijk als ze onder de oppervlakte wel degelijk aan het sturen zijn, maar in het woord organisch de ontsnappingsclausule vinden om het gesprek erover uit de weg te gaan. Elke medereiziger die vraagt naar wat het plan is, krijgt een antwoord als ‘er is geen plan, want we zijn organisch aan het veranderen’. Maar dan manifesteert elke stap zich pas aan de medereizigers als hij al gemaakt is. Voor hen is de ontdekkingsreis een aaneenschakeling van voldongen feiten.
Nu kunnen we natuurlijk niet één woord de schuld geven van een gebrek aan leiderschap. Maar we binden de kat wel op het spek als we deze betekenis eraan toekennen.
Beter dus van niet.
Organisch (stap voor stap) veranderen
In deze ontdekkingsreis plannen de reizigers slechts één stap vooruit. Dat is het plan. Het bereiken van het eerstvolgende ‘paaltje’ is een nieuw moment van bezinning over de volgende stap.
Bij deze manier van bewegen kan de vraag ‘wat is het plan’ op elk moment beantwoord worden. De tijd die is uitgetrokken om het volgende ‘paaltje’ te bereiken, kan worden benut om de verandering samen vorm te geven.
Dit is de manier van bewegen die ik in eerdere publicaties organisch heb genoemd.
Organisch veranderen in vele grijstinten
Uiteraard leent niet elke verandering zich hiervoor. Er zijn genoeg veranderingen waarin je meerdere stappen vooruit moet plannen, of waarin je zelfs de hele route vooruit moet plannen. Achter de vraag ‘wat is organisch veranderen’ zit dus een veel wezenlijker vraag:
Hoeveel planning heeft een verandering nodig?
Om die vraag in elke situatie te kunnen beantwoorden, helpt het om een onderscheid te maken tussen ongepland veranderen, stap voor stap veranderen en gepland veranderen. Je hebt het woord organisch dan eigenlijk niet meer nodig.
Als je het woord toch wilt gebruiken is mijn advies om het voor te behouden aan stap voor stap veranderen. Dan zijn 100% organisch veranderen en 100% gepland veranderen twee uitersten op een continuüm met vele grijstinten.
Annemarie Mars, september 2018
Voor de liefhebber
Speciaal voor ondernemingsraden hebben Bart Scholten en ik een gedachtegoed en een opleidingsaanbod ontwikkeld om hun bewakende rol in organische veranderingen optimaal in te kunnen vullen:
