Een tijd geleden kwam na een lezing een manager naar me toe. Ik had over veranderstrategieën gesproken en hij vroeg zich af welke plaats humor daarbinnen had. We hadden er een leuk gesprek over. En daarna bleven de raderen erover verder draaien.
In het blog van deze maand wil ik mijn voortschrijdend inzicht graag met je te delen. En dat begint er natuurlijk mee dat er niet één soort humor is. Er zijn er verschillende en ze hebben allemaal een andere werking.
Absurde humor
In deze vorm van humor is Herman Finkers een meester:
‘De cursus omgaan met teleurstellingen gaat wederom niet door’
En deze uitspraak uit de wereldgeschiedenis (die overigens akelig actueel is) is ook erg leuk:
Journalist tegen Winston Churchill ‘Wat vindt u van de Britse beschaving?’
Churchill: ‘Dat vind ik een uitstekend idee’
Absurde humor maakt even ‘kortsluiting’ in je hoofd. Dat verruimt de geest en laat je nieuwe verbanden zien. Die (om)denkkwaliteit is essentieel in veranderingen om de ongebruikelijke paden te kunnen vinden. En dus is absurde humor prima in te zetten om een beweging te versterken.
Spot en leedvermaak
En er is de soort humor waarin we gniffelen om het gedrag van een afwezige ander. Dat kan naar de toehoorder een sturende werking hebben als we er mensen mee uitlachen die ‘oud gedrag’ vertonen. Dan is spot dus een veranderstrategie. Je kunt je alleen afvragen of het een ethische veranderstrategie is, omdat je iemand zonder zijn toestemming te kijk zet alleen om je eigen doel te bereiken.
Plagen
Spotten wordt plagen als je de ander er wél bij is, en je intentie hebt om de relatie met de ander ermee te bestendigen. Humor is dan een term of endearment. Dat schept warmte met als gevolg dat de ander meer ontvankelijk wordt voor jouw beïnvloeding. Maar als je het alleen daarom doet is plagen manipulatie. Plagen zou dus niet alleen een veranderstrategie mogen zijn, maar als bijeffect van een gemeend ‘gebbetje’ mag je er best de vruchten van plukken.
Zelfrelativering
In goede coachgesprekken wordt ook gelachen. Het relativeren van je eigen gedrag in een veilige omgeving geeft een ontlading die de weg vrij maakt voor reflectie. En dus is deze vorm van humor absoluut een veranderstrategie.
De slappe lach
Ik denk niet dat je de slappe lach een veranderstrategie kunt noemen. Deze vorm laat zich immers niet ‘inzetten’, hij ontstaat gewoon en houdt zichzelf in stand. Maar hij heeft wel een bevrijdende werking en daar kan verandering alleen maar baat bij hebben.
Humor als vernieuwende én als behoudende kracht
Deze vijf soorten humor (er zijn er vast meer) zijn elk te plaatsen bij één van mijn veranderstrategieën. Zo bezien is humor geen veranderstrategie; elke veranderstrategie kent zijn eigen humor.
We moeten ook niet vergeten dat je met humor ook het tegenovergestelde kunt bereiken; bijvoorbeeld door problemen weg te lachen of door degenen te bespotten die nieuwe wegen inslaan. Dan is humor geen vernieuwende maar een behoudende kracht.
Tenslotte
Je kunt me kwalijk nemen dat ik een fenomeen heb willen ontrafelen dat zijn schoonheid juist verliest als het ontrafeld wordt. En dan heb je gelijk, maar ik kan het ontrafelen nu eenmaal niet laten. Ik hoop het nog een beetje goed te maken met een heerlijk citaat van een manager die een oprechte poging doet om verandersucces te vieren:
‘We stonden aan de rand van de afgrond, maar we hebben een grote sprong voorwaarts gemaakt’*
Annemarie Mars, juli 2016
*met dank aan Eric Koenen
Voor de liefhebber
Lees hoofdstuk 4 van ‘Hoe krijg je ze mee? over de vijf veranderstrategieën.
