Veranderingen kunnen vele reacties oproepen bij degenen die erdoor geraakt worden. Met name weerstand, de reactie waarbij een verandering bij iemand ‘binnenkomt’ en bezwaren, emoties en belangen losmaakt, kan veranderaars danig op de proef stellen.
De vraag wat je kunt doen als een ander in weerstand zit heb ik al regelmatig aan de orde gesteld. Deze maand is de vraag aan de beurt wat je kunt doen als je er zelf in terecht komt.
De paradox
Het lastige aan het doorwerken van je eigen weerstand is dat het reflectie vraagt om je bezwaren, emoties en belangen onder ogen te zien, en weerstand kenmerkt zich nu juist door het ontbreken daarvan. Je kunt je eigen weerstand dus pas doorwerken op het moment dat je inziet dat je erin zit en dat je je jezelf ermee tekort doet. De paradox is dat dat inzicht eigenlijk al de overgang markeert naar de volgende fase: zelfonderzoek.
De uitweg
Toch is er een uitweg om deze paradox enigszins hanteerbaar te maken. Hij is vergelijkbaar met het opstellen van huwelijkse voorwaarden voordat je ‘ja’ tegen elkaar zegt: in goede tijden investeer je in afspraken voor tijden waarin je op de proef wordt gesteld. Alleen gaat het hier om een contract dat je met jezelf afsluit.
De inhoud van dat contract kun je gaandeweg opbouwen door elke keer dat je achteraf onderkent in weerstand te hebben gezeten, te reflecteren over wat je heeft geholpen en heeft gehinderd om eruit te komen. Zo heb ik uit talloze momenten van reflectie het volgende contract met mijzelf gereconstrueerd:
1. Ik zal alle bezwaren, emoties en belangen die ik voel serieus nemen
Ik zal alert zijn op talloze waarschuwingssignalen dat weerstand me in de greep houdt: boosheid, stress, tobberigheid, irritatie, tegenzin, angst, buikpijn (letterlijk en figuurlijk), een slechte nachtrust of tranen die hoog zitten.
Daarover zal ik mijzelf niet veroordelen, want dat staat gelijk aan het miskennen dat ik ook een mens ben. Ik zal dus niet luisteren naar de innerlijke stem die me vertelt dat dat gevoel ‘niet loyaal is’, ‘aanstellerij is’, ‘anderen alleen maar tot last is’ of ‘vanzelf wel weer overgaat’. Want ik weet dat weerstand zich niet laat negeren of wegsturen, noch door mezelf, noch door anderen. Dan zoekt het gewoon een ander kanaal.
Ik zal juist een andere innerlijke stem aanroepen die me aanspoort mijn bezwaren, gevoelens en belangen serieus te nemen, om ze er te mogen laten zijn. In het vertrouwen dat dat in veel gevallen al genoeg kan zijn om ze op enig moment te laten wegebben of om ze ‘een plek te geven’.
2. Ik zal mijn hoofd erbij houden als ik in weerstand moet handelen
Regelmatig heb ik achteraf moeten erkennen dat mijn weerstand op een misverstand berustte, omdat ik niet de hele situatie bleek te hebben overzien. Ik ga dus pas tot actie over als ik de situatie aan een grondig onderzoek heb onderworpen. Als ik het gesprek aanga met mensen die de weerstand bij me hebben opgeroepen, dan begin ik dat gesprek met hoor en wederhoor.
Ook als dan duidelijk wordt dat me onrecht is aangedaan en zelfs als de ander zich daar weinig aan gelegen laat liggen, is weerstand niet de beste gemoedstoestand om trefzeker te handelen. Het zal aanzetten tot ondoordachte acties, waarmee ik een groot risico loop ook mezelf in de vingers te snijden. Zolang mijn behoefte om de ander terecht te wijzen sterker is dan mijn behoefte de situatie ten goede te keren, mag ik ervan uitgaan dat mijn weerstand mij beheerst in plaats van andersom.
Met afspraak 1 neem ik mijn gevoel serieus, met afspraak 2 zorg ik dat ik mijn hoofd erbij hou om te onderzoeken wat er echt aan de hand is en te onderkennen wat me te doen staat.
3. Als 1 en 2 niet werken, zal ik hulp zoeken
Er zijn situaties waarin mijn weerstand te complex is om hem zelf te kunnen ontrafelen, laat staan om hem door te werken. Dan zal ik een belangeloze buitenstaander benaderen om me te helpen om mijn antwoorden te vinden. Ik zal daarvoor iemand kiezen waarvan ik weet dat hij mijn weerstand niet van me overneemt.
4. Ik zal investeren in relaties met mensen die als het nodig is ongevraagd voor me opstaan
Afspraak 1, 2 en 3 hebben met elkaar gemeen dat ik zelf degene ben die actie onderneemt. Er zullen situaties overblijven waarin ik dermate door mijn weerstand overweldigd ben, dat ik de drie voorgaande afspraken buiten werking zal stellen. Het is dan cruciaal dat ik me omringd weet met mensen die dat bij me zullen opmerken en liefdevol voor me opstaan. Door me te helpen, door me een schop onder mijn kont te geven, of gewoon door er te zijn.
Ik zal in die relaties investeren door die rol waar nodig zelf te vervullen naar de mensen in mijn eigen omgeving.
Annemarie Mars, maart 2015
Voor de liefhebber
Dit blog maakt, samen met 39 andere, deel uit van de bundel: Vragen naar de onbekende weg, verschenen bij Onderwijs Maak Je Samen.
