Voordat een dokter met een behandelplan komt stelt hij eerst een diagnose. Dat geldt ook voor jou als veranderaar. Je bezint je op hoe de ander ‘erin zit’ rondom de verandering, voordat je kiest wat je gaat doen.

Om de diagnose te kunnen stellen gebruik ik een model met meerdere reacties op verandering: ontkenning, weerstand, reflectie en verbinding*. Het is een uitdaging om om te bepalen of iemand in ontkenning of in weerstand zit. Waardoor je de ander mogelijk verkeerd benadert.

In dit blog onderzoek ik dus het onderscheid tussen deze twee reacties op verandering.

Passieve ontkenning en actieve weerstand

Ontkenning en weerstand kun je het makkelijkst herkennen in hun basale verschijningsvorm. Iemand die zich onaangedaan toont ten opzichte van de verandering, zit in ontkenning. De verandering komt niet binnen. Hij is druk met andere dingen, maar niet met de verandering. Wat nodig is, is dat je hem  blootstelt aan de urgentie van de verandering.

Iemand bij wie de verandering emoties en tegenstrijdige belangen losmaakt, zit in weerstand. Omdat de ander zijn emoties en belangen vaak niet als vanzelf op tafel legt, is een drietrapsraket nodig waarin je zijn gevoel en zijn belangen eerst erkent, onderzoekt wat er echt aan de hand is en pas dan de balans opmaakt wat de volgende stap zou kunnen zijn.

Passieve weerstand

De diagnose waar de ander zit wordt lastiger als de ander, om welke reden dan ook, ervoor kiest om zijn weerstand niet (meer) met je te delen. Hij Die ogenschijnlijke inactiviteit kan je op het verkeerde been zetten en je doen denken dat de ander in ontkenning zit. Als je de ander vervolgens benadert door de urgentie onder de aandacht te brengen, neemt hij alleen maar meer afstand.

Het is dus belangrijk dat je niet zozeer vaart op de mate van activiteit van de ander, maar de mate waarin de ander er blijk van geeft dat de verandering bij hem is binnengekomen. Bij iemand in ontkenning is er geen spanning rondom de verandering voelbaar, maar iemand in passieve weerstand knettert van de spanning. Dat kun je zien door de manier waarop de ander kijkt, door zijn lichaamshouding, gezichtsuitdrukking en de fysieke afstand die hij ten opzichte van jou inneemt.

Passieve weerstand is lastig door te werken omdat er blijkbaar niet alleen emoties en belangen spelen rondom deze verandering maar ook rondom de relatie met de jou en rondom eerdere veranderingen (oud zeer). Voor al deze vormen van weerstand heb je de genoemde drietrapsraket nodig: erkennen, onderzoeken en handelen.

Actieve ontkenning

De tweede lastige categorie is de reactie waarin de ander wel tekst laat horen over de verandering, maar waarin hij die tekst, bewust of onbewust, inzet om de verandering buiten zichzelf te houden. Hij gaat bijvoorbeeld in discussie of de verandering wel een goed idee is, of legt uit waarom deze verandering niet op zijn werk van toepassing is. Hij kan zelfs boos of geïrriteerd worden als jij dat betoog maar niet wil begrijpen. Ook hier kun je, op het verkeerde been gezet door de mate van activiteit van de ander, deze reactie aanzien voor weerstand, met de bijbehorende benaderingswijze. Dat zal de ontkenning van de ander, want dat is wat er aan de hand is, alleen maar versterken.

Mensen kunnen lang blijven hangen in deze ‘actieve ontkenning’. Er wordt wel over de verandering gepraat, maar het blijft bij ‘veranderen’ in plaats van ‘verikken’. Dat is vooral een teken dat de ander de urgentie van de verandering nog niet voelt.

Als de verandering vervolgens wordt doorgevoerd, komt hij wél bij de ander binnen. Het is niet ondenkbaar dat de ander er dan achter komt dat de verandering in de praktijk wel meevalt, maar het waarschijnlijker dat hij in (actieve of passieve) weerstand terecht komt. Het onderliggende probleem van de niet gevoelde urgentie is immers nog niet opgelost. De ander gaat dus niet van ontkenning naar weerstand, maar de weerstand komt bovenop de ontkenning. De genoemde drietrapsraket werkt dan niet. Het zal voor de ander misplaatst voelen als zijn emoties en belangen worden erkend van een verhaal waarvan hij de legitimiteit niet onderschrijft. Het onderzoek naar wat er echt aan de hand is levert vooral op wat de veranderaar al wist: namelijk dat de ander zijn verhaal niet deelt. Als je dan kiest om te volharden in het doorzetten van de verandering, dan zal de ander ofwel hardnekkige passieve weerstand gaan vertonen, of ‘eieren voor zijn geld’ kiezen. In beide gevallen is verbinding ver weg en is van een geslaagde verandering nog geen sprake.

Tenslotte

Dit onderscheid bevestigt me in de overtuiging dat ontkenning in veranderingen een zo mogelijk nog grotere uitdaging is dan weerstand. En het herbevestigt het belang van een krachtig verhaal waarin voor de ander duidelijk wordt waarom de verandering nodig is. Als de ander een inbreng kan krijgen in de invulling van dat verhaal, snijdt het mes aan twee kanten: er treedt ten eerste minder (passieve) weerstand op omdat de ander zich niet gereduceerd voelt tot slechts een ‘object van verandering’. En de kans op (actieve) ontkenning is kleiner: de verandering hoeft niet meer bij de ander ‘binnen te komen’, want daar zat hij al.

Annemarie Mars, januari 2014

*In het blog van juni 2011 (‘Hoe vang je reacties op verandering op?’), en in hoofdstuk 1 van ‘Hoe krijg je ze mee?‘ beschrijf ik deze reacties.