Het doel (het perspectief, de richting, visie, bestemming, streefsituatie of ambitie*) is een niet weg te denken element in de veranderkunde. Zo adviseert Covey ‘to begin with the end in mind‘, en ziet Kotter ‘create a vision for change‘ als derde van acht stappen. Ook in mijn boeken is ‘ambitie’ een belangrijke vernieuwende kracht.
Maar kunnen veranderingen ook zonder?
Ik heb die vraag losgelaten op drie min of meer ‘organische’ manieren van veranderen.
Een ontdekkingsreis maken
De eerste manier van veranderen is waar je de bestemming niet vooraf aanwijst -ook niet als ‘stip op de horizon’ of als moving target-, maar gaandeweg ontdekt. Hij ontvouwt zich bij elke stap die je zet. Pas achteraf weet je waar je al die tijd naar onderweg was, waarna je je weg weer vervolgt.
Toch zou ik zo’n ontdekkingsreis niet doelloos noemen. Want zolang je weet wat je eerstvolgende stap is, vervult die stap de richtinggevende en inspirerende functie van een doel.
Onderweg zijn
Het is ook mogelijk dat je er niet zozeer op uit bent om een volgende bestemming te bereiken, maar alleen om op een bepaalde -avontuurlijke, lerende, verbindende- manier te bewegen. De reis ís de bestemming, en je vaart op het vertrouwen dat elke nieuwe plek die je op die manier aandoet een goede is.
Met het gevaar in filosofische of spirituele discussies terecht te komen: ook deze kwalificeert in mijn ogen niet als een doelloze manier van veranderen. Er is nog steeds een streven dat als richtingaanwijzer dient voor elke keuze die je onderweg maakt.
Met de stroom meedrijven
Je kunt ook bewegen zonder vooruit te kijken én zonder dat je er zelfs maar op uit bent om te bewegen. Je laat je meevoeren door wat zich aandient (‘ik ben erin gerold’, zeggen we dan, of ‘het kwam op mijn pad’). Of je gooit op elk kruispunt een muntje op. Dat kan je op prachtige plekken brengen. Of op vreselijke ….
Dus?
Alleen van de laatste manier van veranderen kunnen we zeggen dat hij geheel vrij is van doelen. En dus is het antwoord op de vraag of je kunt veranderen zonder doel: ja, dat kan. Of die manier van veranderen ook past bij jouw situatie is natuurlijk een andere vraag.
Voor al die veranderingen waar je wel een doel nodig hebt, hebben we gezien dat het zijn richtinggevende en inspirerende functie in verschillende gedaanten kan vervullen: in de klassieke vorm als eindbestemming, als een tussenstation of als een procesprincipe. Op voorhand is de ene niet beter of slechter dan de andere. Welke je kiest is altijd maatwerk.
Annemarie Mars, augustus 2017
Voor de liefhebber
Hoofdstuk 5 van De functie van frictie gaat over het veranderdoel.
